Wykrywanie narkotyków obejmuje dwuetapowy proces, na który składa się pobranie próbek materiału biologicznego oraz jego pre-screening a następnie dalsza analiza laboratoryjna. Cała procedura jest czasochłonna, uniemożliwiając tym samym postawienie szybkiej diagnozy w sytuacjach zagrożenia życia. Na łamach czasopisma Analytical Chemistry opublikowano nową metodę pozwalająca uzyskanie czułych wyników już w ciągu 15 minut.
Substancje psychoaktywne towarzyszyły człowiekowi od niepamiętnych czasów. Nadużywanie narkotyków stanowi poważny problem społeczny, wywierając negatywny wpływ na życie jednostki jak również jej otoczenie. Powszechna dostępność narkotyków oraz ciche przyzwolenie na zażywanie niektórych z nich (np. marihuana uważana przez niektórych za tzw. „bezpieczny narkotyk”) przyczynia się do sięgania po nie przez coraz wiecej osób. Na podstawie danych zgromadzonych przez Małopolskie Stowarzyszenie PROBACJA, wśród nastolatków w wieku 17-18 lat, największa popularnością cieszy się marihuana czy haszysz. Do jej zażywania przyznało się 19 % respondentów. Środki uspokajające zajmują drugie miejsce (3,3 % badanych), zaś amfetamina (3% badanych) plasuje się na miejscu trzecim.
Do analizy pod kątem obecności narkotyków w organizmie może posłużyć zarówno krew, mocz, ślina, włosy czy nawet pot. Z uwagi na najwyższe stężenie substancji oraz łatwość w uzyskiwaniu materiału do badań, zazwyczaj przy analizie korzysta się z próbek moczu. Na standardowy proces identyfikowania narkotyku składają się dwa etapy. Pierwszy z nich obejmuje badanie na miejscu za pomocą przenośnego narkotestu.
Następnie próbki poddaje się dalszym badaniom laboratoryjnm (takim jak analizy oparte na chromatografii gazowej czy techniki łączone oparte na spektrometrii mas (MS/MS) celem wykluczenia pewnego prawdopodobieństwa otrzymania zafałszowanych wyników.
Chociaż należą do czułych metod, są niestety czasochłonne. Wymagają ponadto użycia drogiej aparatury oraz udziału wysoce wykwalifikowanej kadry. Idealnie byłoby pominąć pierwszy krok analizy, który często odpowiada za wysoki odsetek wyników fałszywie dodatnich bądź fałszywie negatywnych. Umożliwiłoby to automatycznie również ograniczenie rozmiarów wykorzystywanej do tego rodzaju badań aparatury. Osiągnąć to udało się grupie naukowców pod przewodnictwem Aroon’a Wheeler’a z Uniwersytetu w Toronto. Nieduże rozmiary urządzenia, wysoka czułość oraz szybkość uzyskiwania wyników sprawiają, że warto przyjrzeć się bliżej produktowi opracowanemu przez tych uczonych. Jak dotąd, podobne mniejsze urządzenia generujące niskie zużycie energii, traciły jednocześnie na specyficzności, co udało się grupie naukowców przezwyciężyć, poprzez wprowadzenie MS/MS i selektywnego monitorowania reakcji (SRM). Co więcej, zastosowano alternatywną wersję systemów lab-on-chip – chipów mikrofluidycznych, w których nanoszone krople reagentów stanowią swoisty bioreaktor. Tak przygotowane próbki poddaje się analizie za pomocą spektrometrii mas. Technika znalazła zastosowanie nie tylko przy identyfikacji kokainy, ale również benzyloekgoniny - metabolitu kokainy (BZE) oraz kodeiny. Innowacyjność tej metody polega na zastosowaniu mikrofluidów zintegrowanych z mini spektrometrem mas i zdolnych do analizy wysuszonego moczu jak i jej zdolności do ilościowego oznaczania substancji psychoaktywnych w moczu przy użyciu mini spektrometru mas. Jak zapewniają naukowcy, ten pionierski wynalazek, znajdzie zastosowanie w wielu testach diagnostycznych, gdzie czułość i szybkość uzyskiwania wiarygodnych wyników jest priorytetem.
Magdalena Zając
